در میان موجودات ، آن چیز که بشر را از دیگران متمایز ساخته و او را اشرف مخلوقات کرده ، داشتن قوه تفکر و درک کلیات می باشد .

زندگی بشر در طول تاریخ هیچگاه از تفکر و اندیشه خالی نبوده می باشد ؛ اما چیزی که مهم می باشد و ابعاد موثر این تفکر را وسعت می بخشد ، پویایی اندیشه می باشد . انسانی که پیوسته تفکر می کند و ذهن را از محبوس شدن در چارچوب ثابت و قواعد معین رها می کند و هر بار امور را به نحوی نو به هم مرتبط می سازد ، می تواند ایده یی جدید ارایه کند و در اینجا می باشد که خلاقیت ظهور و بروز پیدا می کند .

خلاقیت ، همواره مفهومی اسرار آمیز ، وسیع و بسیار پیچیده بوده می باشد ، بالاترین توانمندی تفکر و محصول نهایی ذهن و اندیشه بشر دانست اما صرف نظر از این باور قدیمی که خلاقیت را ناشی از نیروی اسطوره یی و ماورایی می پنداشتند در قلمرو علم روانشناسی و رفتارشناسی جدید نیز به دلیل ابهام و پیچیدگی ماهیت خلاقیت ، میان روانشناسی و پژوهشگران ذهن و روان در تعریف و تبیین آن اختلاف نظرهای زیادی هست .

عناصر خلاقیت

خلاقیت ، دارای عناصر تشکیل دهنده یی می باشد ، اولین عنصر ، قلمرو مهارت ها می باشد کهر مربوط به استعداد آموزش و تجربه در یک زمینه خاص می باشد و به عنوان مواد اولیه کار به شمار می رود زیرا ، برای اینکه در یک حوزه خاص ، خلاق شوند ، بایستی دارای مهارت لازم در آن زمینه باشند . عنصر دوم مهارت های خود را در راه جدیدی به کار اندازند . این ویژگی ها یا مهارت ها را میتوان با آموزش و تجربه گسترش داد .

عنصر سوم ، انگیزه می باشد ، انگیزه میل به کار بخاطر همان کار می باشد . اصولا انگیزه زمانی ایجاد می گردد که شخص ، کار را جالب ، جذاب و رضایت آمیز ببیند و به انجام آن علاقه مند گردد .

روش های ایجاد تفکر خلاق

معلم می تواند با به کارگیری شیوه های مناسب زمینه رشد خلاقیت را در دانش آموزان فراهم کند ذیل از آن جمله اند :

1-  بهره گیری از مغایرت ها : ارایه مطالبی که خلاف باورها مرسوم و عمومی علمی باشد ، مثلاً معلم در درس علوم از دانش آموزان بخواهد که نظریات قدیمی را رد کنند و بدین ترتیب دانش آموزان را بر انگیزاند تا چیزها را ارزیابی کنند و راه های جالبی برای آزمون و اثبات کردن مسائل بیابند .

2-  بهره گیری از تمثیل : معلم به دانش آموزان کمک کند تا با بهره گیری از چیزهایی که قبلاً می دانستند در موقعیتی مشابه به اطلاعات ، حقایق و اصول تازه یی دستیابند . به آنها نشان داده گردد چگونه محصولات علمی بر اساس جایگاه های مشابه شکل گرفته اند .

3-  توجه دادن به کمبودها و خلأ موجود در دانش : از دانش آموزان خواسته گردد بجای آنکه به دانستنی های بشر بپردازند آن چیز که را که برای بشر مجهول مانده می باشد مطالعه کنند . مهارتهای دانش آموزان را برای جستجوی شکافهای ، ناشناخته ها و مجهولات توسعه دهند . معلم بایستی از دانش آموزان بخواهد تا تمام تعاریف ممکن یک مساله و همچنین موارد نقض آن را جست و جو کنند .

4-  تقویت تفکر درمورد امکانات و احتمالات : فرصتهایی ایجاد گردد تا به سوالهایی مانند چطور ، اگر ، یا از چه راههایی پاسخ داده گردد و حتی خود وادار به پاسخ دادن به آنها بشود . دانش آموزان بایستی بفهمند چگونه یک چیز به چیزدیگر منجر می گردد . هنگام گفتن مساله به دانش آموزان فرصت اندیشیدن به راههای مختلف حل مساله داده گردد .

5-  بهره گیری از سوالهای محرک : معلم بایستی بیشتر به گزاره های پرسشی که نیاز به درک عمیق دارد ، توجه کند و سوالهایی که نیاز به ترجمه ، تفسیر ، تعریف ، اکتشاف و تجزیه و تحلیل دارد بهره گیری کند .

6-    ایجاد فرصتهایی برای دانش آموزان تا رازهایی هر چیز را جستجو کنند .

7-    تشویق به مطالب زندگی افراد خلاق .

8-  تقویت تعامل دانش آموزان با اطلاعات قبلی : ایجاد فرصتهایی برای دانش آموزان تا با اطلاعاتی که دارند بازی کنند و به آنها کمک کنند و فرصت دهند تا بتوانند با بهره گیری از حقایق و اطلاعات که قبلا آموخته اند کارهایی را تجربه کنند .

9-  تقویت مهارتهای مطالعه خلاق : از دانش آموزان خواسته گردد به جای آنکه بگویند چه خوانده اند ، عقایدی را که در نتیجه خوانده اند به دست آورده اند اظهار کنند .

10- ایجاد ابهام و تقویت آن : همه می دانند دانش آموزان زمانی یاد می گیرند که با موفقیتهای حل مساله مواجه باشند . پس معلم بایستی جایگاه یادگیری را اظهار نکته یی آغاز کند و سپس دست نگهدارد و اجازه دهد دانش آموزان خود با اطلاعات بازی کنند و درگیر شوند ، این روش خوبی می باشد که منجر به یادگیری خود هدایتی می گردد .

11- بهره گیری از روش اکتشافی : در روش اکتشافی ، دانش آموز خود به جستجوی راه حل می رود و معلم تأثیر راهنما را اعمال می کند . در این روش بیش از جواب مساله چگونگی یافتن جواب مهم می باشد . دانش آموز خود را به اطلاعاتی که پیرامون مساله توجه کرده و حتی ممکن می باشد تغییراتی در آن ایجاد کند . بدین ترتیب امکان تجربه شخصی توسط دانش آموزان ، جایگاه یادگیری را برای آنها جذاب و مطبوع می نمایید و انگیزه های درونی آنها را تقویت می ‌کند . همه این جنبه ها در کشف و شکوفایی استعداد خلاق دانش آموزان تأثیر مستقیم دارد .

ویژگی های شخصیت خلاق

هر چند خلاقیت یک توانایی همگانی می باشد و همه انسانها کم و بیش از آن برخوردارند اما افرادی که خلاقیت بالایی دارند و به عنوان افرادی خلاق شناخته می شوند دارای خصوصیات شخصیتی و رفتار ویژه یی هستند که به وسیله این خصوصیات می تواند آن را از سایر افرادی که از خلاقیت کمتری برخوردار هستند تشخیص داد .

1-    استقلال :   فرد خلاق در افکار و کارهای خویش از استقلال بالایی برخوردار می باشد .

2-    کنجکاوی : کنجکاوی یک خصوصیت بارز فرد خلاق می باشد . او تمایل زیادی به کشف مسائل و پی بردن به اصل پدیده ها دارد .

3-  علاقه به کارهای پیچیده : فرد خلاق پیچیدگی را دوست دارد به همین دلیل او در کارهای مشکل و پیچیده بیش از هر چیز دیگر انرژی صرف می کند .

4-    تحمل ابهام : برای فرد خلاق مواجه شدن با ابهامات ، یک مبارزه به شمار می رود و برای او نوعی لذت به دنبال دارد .

5-    انعطاف پذیری : فرد خلاق از ذهن و شخصیتی بسیار انعطاف پذیر برخوردار می باشد .

6-    شوخ طبعی : شوخی ، خود نوعی خلاقیت می باشد و شوخ طبعی مانند ویژگی های عینی و قابل نظاره در افراد خلاق می باشد .

7-    اعتماد به نفس بالا : فرد خلاق نسبت به خود و توانمندی هایش آگاهی دارد به همین سبب می باشد از اعمتاد به نفس زیاد برخوردار می باشد .

8-  ابتکار : ابتکار داشتن یعنی دور شدن از کلیشه ها ، قالبها و عادت های رایج و تکراری . فرد خلاق به راه حلهای کلیشه ای و به گونه کلی تفکر مبتنی بر عادت علاقه ای ندارد .

9-    پشتکار : فرد خلاق تلاشگر و سخت کوش می باشد و شکستها او را خسته نمی کند .

10- تخیل قوی : تخیل زیربنای خلاقیت می باشد . این واقعیت را تاریخ علم و اندیشه های شخصیتهای خلاق به اثبات رسانیده می باشد .

11- حساسیت و توجه : بسیار از اشیا و پدیده هایی که برای اغلب مردم عادی و پیش پا افتاده جلوه می کند ، می تواند توجه و حساسیت فرد خلاق را برانگیزد .

12- زیبایی دوستی : فرد خلاق به اسانی مجذوب زیبایی می وشدو نسبت به آن توجه و دقت زیادی دارد .

13- تردید : فرد خلاق معمولا هر عقیده یا ایده تازه یی را به راحتی نمی پذیرد .

شناخت ویژگی های خلاق

1-    ایده ها و نظرات خود را بدون ترس مطرح می کند .

2-    معمولاً برای مسائل ، راه حلها و پاسخهایی متفاوت از سایر همسالان خود ارایه می کند .

3-    به فعالیتها هنری علاقه زیادی دارد و در این زمینه دارای تجربه و مهارت می باشد .

4-    قالباً ایده ها و راه حلهای بیشتری نسبت به سایر همسالان خود پیشنهاد می کند .

5-    معمولا قادر می باشد با طنز پردازی ها و شوخی های جالب دیگران را بخنداند .

6-    از والدین خود اغلب سؤالاتی غیر عادی و گاه عجیب و غریب می پرسد .

7-    علاقه زیادی به نقاشی و ترسیم افکار و ایده های خود دارد .

8-    انتقادگر می باشد وهر نظر یا عقیده یی را به راحتی نمی پذیرد .

9-    گاهی به خاطر اظهار نظرات ایده های عجیب و غریبش در نظر همسالان خود فردی غیر عادی جلوه می کند .

10- از قوه تخیل خوبی برخوردار می باشد .

11- معمولا با آب و تاب صحبت می کند وسعی می کند ایده هایش را با جزییات کامل توضیح دهد .

منابع خلاقیت

1-    عدم آشنایی والدین و مربیان با مفهوم واقعی خلاقیت

2-    قرار دادن قوانین خشک و دست و پاگیر در منزل و جامعه

3-    عدم تکیه بر تفاوتهای فردی

4-    عدم اعمال مدیریت مناسب برای ایجاد جو مناسب برای خلاقیت

5-    عدم نظاره و آزمایش

6-    تأکید بر روش تقلیدی و قالبی در علم و یادگیری

7-    تأکید بر تفکر همگرا به جای تفکر واگرا

8-    رواج روح سکوت پیش روی افراد

9-    درگیر نشدن در مسائل زندگی

10- عدم نشاط و پویایی در جامعه

نگاه خلاقانه آبراهام لینکلن رئیس جمهور پیشین آمریکا را در باره معلم پسرش می آوریم . آبراهام لینکلن در نامه یی به آموزاگار پسرش نوشت :

او بایستی بداند که همه مردم عادل و همه آنها صادق نیستند . اما به پسرم بیاموزید که به ازای هر شیاد ، انسانهای صدیق هم هست ، به او بگویید در ازای هر سیاستمدار خودخواه رهبر با همتی هم هست ، به او بیاموزید که در ازای هر دشمن ، دوستی هم هست .

می دانیم که وقت می گیرد ، اما به او بیاموزید که از باختن پند بگیرد و از پیروز شدن لذت ببرد . او را از غبطه بر حضر دارید . به او تأثیر مهم کسب در زندگی را آموزش دهید به او بگویید تعمق کند . به پرندگان در در حال پرواز در دل آسمان دقیق گردد . به گلهای درون باغچه ، به زنبورها که در هوا پرواز می کند دقیق گردد .

به پسرم بیاموزید که در مدرسه بهتر این می باشد که مردود گردد اما با تقلب به قبولی نرسد به پسرم یاد بدهید با ملایم ها ملایم و با گردن کشها گردن کش باشد . به عقاید ایمان داشته باشد حتی اگر همه در جهت خلاف حرف می زنند .

به پسرم یاد بدهید که همه حرفها را بشنود و سخنی را که به نظرش درست می رسد انتخاب کند . ارزشتهای زندگی را پسرم یاد بدهید که در اوج اندوه تبسم کند ، به او بیاموزید که در اشک ریختن خجالتی و جود ندارد ، به او بیاموزید که برای فکر و شعورش مبلغی تعیین کند ، اما قیمت گذاری برای دل بی معنا می باشد . به او بگوید که تسلیم هیاهو نشود و اگر خود را بر حق می داند پای سخنش بایستد و با تمام قوا بجنگد . در کار تدریس به پسرم ملایمت به خرج دهید ، اما از او یک نازپرورده نسازید .

بگذارید که او شجاع باشد . به او بیاموزید که به مردم اعتقاد داشته باشد . توقع زیادی می باشد ، اما ببینید که چه می توانید بکنید . پسرم کودک کم سال خوبی می باشد .

  چگونه اعتماد به نفس نوجوانان را بالا ببریم . اتفافی که برای همه پدرها و مادرها می افتد این می باشد که روزی چشم باز می کنند می بینند که کودکشان دیگر کودک نیست ، لحظه غریبی می باشد هم غرورآفرین می باشد و هم آغاز دلواپسی . زیرا والدین دوران طفولیت و کودکی فرزندانشان را دوست دارند ، اما دوران نوجوانی آنها را روزگاری سخت و دشوار می دانند زیرا نوجوانان در این سن دوست دارند به تنهایی با مشکلاتشان و با جامعه رویرو شوند ، آنها می خواهند خود تجربه کنند و بیاموزند اما والدین ، نگران از خطرات احتمالی نمی توانند قبول کنند که او را تنها رها کنند و این مسئله اصلی ترین تضاد را بین والدین و نوجوانان ایجاد می کند و معمولا این تعارضات زیرا در مسیر صحیح هدایت نمی گردد ، بیشتر اوج گرفته و اغلب به یاس و ناامیدی آنان می انجامد ، زیرا آنها فکر می کنند نمی توانند مطابق استاندارهای والدینشان رفتار کنند .

آن چیز که پدرها و مادرها بایستی بدانند :

انسانها همه دارای نقاط قوت و ضعف هستند ، انتظار نمی رود که آن چیز که پدرها و مادرها دارند فرزندان هم همان تواناییها را داشته باشند ، آنها افرادی متفاوت با ما هستند پس نباید از آنها انتظار داشته باشیم در حد معیار ها و توقعات ما خود را نشان دهند

نصیحت کردن ، تهدید و دعوا ، خواهش و اظهار آرزوها ، غرغر کردن و قدرت نمایی روشهای مناسبی برای بهبود عملکرد نوجوانان به شما نمی رود . اگر پیش روی نوجوانتان قصد پیروزی داشته باشید هیچ کمکی به او نخواهید نمود . اما اگر واقعا قصدتان کمک کردن به او در رسیدن به موفقیت می باشد بایستی به روشهای ذیل او را تشویق کنید تا موجب تقویت اعتماد به نفس وی گردد :

–         به او اعتماد کنید و بگذارید تواناییهایش را ثابت کند .

–         پیشرفتهای او را هر چند ناچیز باشند ،‌ بزرگ بشمارید و از او قدردانی کنید .

–         بجای بحث درمورد اشتباهات وی ، نقاط قوت او را به بحث گذاشته و به آنها توجه کنید .

–         او را با دیگران مقایسه نکنید و او را همانطور که هست دوست بدارید و به او تکریم بگذارید .

–         علائق او را در نظر بگیرید و بدلیل سطحی یا دور از دسترس بودن آرزوهایش با وی مخالفت نکنید .

–         در برابر او تظاهر به دانایی بیش از اندازه نکنید و قبول داشته باشید شما هم می توانید مثل دیگران اشتباه کنید .

–         در پایان به یاد داشته باشید اساس یک ارتباط خوب با نوجوان که به عزت نفس وی کمک می کند بر اساس برابری و تکریم متقابل استوار می باشد .  

      سه شنبه 6 دی ماه سال 1384 تفکر نقادانه و تفکر خلاق چند اصل مهم در تفکر نقادانه و تفکر خلاق

1- نقد کردن یعنی مطالعه و تجزیه و تحلیل کردن ، یعنی زوایای خوب برای موضوع را سنجیدن .

2- برای نقد کردن یک موضوع بایستی آغاز پیرامون آن اطلاعاتی را جمع آوری کنیم و بعد با در نظر داشتن مستندات ثابت شده علمی و تجربیات مورد اطمینان خود یا دیگران آنها را مطالعه و ارزیابی کنیم و نتیجه درست و مطلوب را از آن بگیریم .3- تمام افراد با فراگیری مجموعه ای از دانشها و مهارتها خواهند توانست خلاق باشند نه فقط بعضی از نخبگان و هوشمندان

4- اگر بخواهید خلاق باشید خواستن ، توانستن می باشد به شرط دانستن بایستی راهکارها را یاد بگیرید و اقدام کنید تا به خواستن خود برسید .

5- فهمیدن بهتر از آموختن می باشد .

6- در تفکر نقادانه بدبینی و عدم اعتماد به دیگران وجود ندارد بلکه فرد به دنبال کشف واقعیات می باشد .

7- در تفکر نقادانه بخش جایگاه ها و به خصوص موفقیتهایی که امکان خطر در آنها هست به دقت سنجش و ارزیابی می گردد و سپس تصمیم گیری و طراحی ذهنی می گردد .

8- وقتی به تفکر نقادانه می پردازید بایستی سؤال کنید .اطلاعات به دست آورید . به ارزیابی و

تفکر و مطالعه پیرامون موضوع داشته باشید .

9- زمانی که عده ای به نظر شما مخالف باشند بهترین اقدام پرهیز از پرخاشگری ، نبودن بحث نزاع ، داشتن لحن مؤدبانه و مناسب با طرف مقابل ، اظهار نظرات به گونه وضوح ، اجازه به طرف مقابل در اظهار علت های و دیدگاهها ، ارائه راه حلهای مختلف ،‌داشتن مهارت حل مسئله

10- مهارت تفکر نقادانه به شما کمک می کند که از میان اطلاعات و پیشنهادهای فراوانی که به شما می گردد پیشنهادهای سالم را از پیشنهادهای ناسالم تشخیص بدهید .

11- با بهره گیری از تفکر نقادانه فرصت می یابید تا اطلاعات لازم برای تصمیم گیری درست را جمع آوری ، دسته بندی و تجزیه و تحلیل کنید .

12- تفکر نقادانه فرد را قادر می سازد تا واقعیت ها را دریابد و خود را اسیر حدس و گمان نکند .

13- { چه کنیم تا تفکر نقادانه داشته باشیم }

به موضوع مورد نظر دقیق شوید ، اگر چیزی برایتان مبهم می باشد بپرسید ، همیشه فکر کنیدممکن می باشد راه دیگری هم وجود داشته باشد مسائل را برای خودتان تجزیه و تحلیل کنید . برای تجزیه و تحلیل درست و اصولی نیازمند اطلاعات هستند . هوشمندانه رفتار کنید نه متعصبانه ،‌همیشه در نظر بگیرید اگر این کار را بکنید چه می گردد و اگر نکنید چه می گردد ، دست به اقدام بزنید .

14- تمام شأن و عظمت بشر در فکر اوست .               پاسکال

15 – تفکر خلاق قابل فراگیری می باشد .

16- نوع توجه ما نسبت به وقایع مهمتر از خود آن وقایع می باشد . کسانی که در رویارویی با واقعیت ها واکنش منفی نشان می دهند قالب ضعیفی دارند . هر چه ذهنیت شما مثبت باشد خلق ایده در شما بیشتر رخ می دهد .

17- هیچوقت فکر نکنید اگر ایده نوی خود را با کسی مطرح کنید آن را خواهند دزدید ، بلکه با مطرح کردن آن شما خود را وادار به تفکر بیشتر راجع به آن و پروراندن آن خواهید نمود .

18- مهمترین پیش نیاز تفکر خلاق ذهنیت مثبت داشتن می باشد .

19- هر وقت خود را در شرایطی که تفکر خلاق داشته باشید حس نمی کنید ، تصویرسازی کنید تا چارچوب ذهنی شما به حالت سازنده ای درآید .